سازنده شهرک اکباتان، رحمان گلزار
رحمان گلزار سال ۱۳۰۸ در شهر تاشکند جمهوری ازبکستان متولد شد اما پس از اعلام رسمی دولت شوروی به ایران بازگشته و در شناسنامه، محل تولد وی را مشهد قید کردند. در ۱۲ سالگی کلاس ششم ابتدایی را تازه تمام کرده بود که پدرش بر اثر بیماری تیفوس فوت کرد و عموهای او تکفلش را عهده‌دار شدند. پس از آن به دارالفنون رفت و پس از فارغ‌التحصیلی به دلیل علاقه به معماری و پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران در آزمون ورودی پردیس هنرهای زیبا که نقاشی بود شرکت کرد و قبول شد.
گلزار در سال چهارم دانشگاه با همسرش آشنا و با او ازدواج می‌کند. برادر همسر او خسرو هریتاش بازیگر، کارگردان و آهنگساز ساکن آمریکا بود از این رو وی برای اتمام دوره دانشگاهش که ۹ سال به طول انجامیده بود دو پسر خود را به همراه همسرش به آمریکا می‌فرستد تا بتواند تحصیلات آکادمیک را به پایان برساند. وی بعد از مدتی راهی آمریکا شد تا در کنار خانواده باشد.
گلزار در ۲۶ دی‌ماه ۱۴۰۰ بر اثر کهولت سن در ایالت فلوریدا واقع در ایالات متحده آمریکا درگذشت.
گلزار ساختمانی در خیابان آبان ساخته بود و آن را به مبلغ یک میلیون تومان فروخت و در قبال باقی مانده مبلغ بدهی که ۲۰۰ هزار تومان میشد قطعه زمینی به متراژ ۱۰۰ هزار متر مربع در مکان اکباتان کنونی که باشگاه پاس و اکباتان در آن قرار دارند را از خریدار خانه دریافت کرد. گلزار زمانی که وسعت زمین را دید به ایده ساخت شهرک اکباتان رسید اما او برای اجرایی کردن ایده اش نیاز به ۴۵۰ هزار متر از زمینهای مجاور را داشت وی در خاطراتش می‌گوید:آن زمینها متعلق به آقای نظام‌السلطنه مافی یکی از رجال قاجار که در پاریس زندگی می‌کرد بود. نظام‌السلطنه پیشکاری در ایران داشت که به کارهایش رسیدگی می‌کرد. قرار شد این پیشکار اجازه فروش زمین به ما را از نظام‌السلطنه بگیرد. اما او گفته بود که من باید حضوری با ایشان در پاریس صحبت کنم. دوستی داشتم به نام عباس مس فروش که برایش ویلای قشنگی ساخته بودم. خیلی مشتری‌های بازاری را او برایم می‌آورد. همیشه به من می‌گفت هر کاری می‌خواهی کنی من برای سرمایه‌گذاری حاضرم. وقتی زمینها را دیدم، به او گفتم که می‌خواهم شهرک‌سازی کنم و به او پیشنهاد مشارکت دادم. آقای مس فروش به من گفت «بیا برویم منزل یکی از شیوخ و استخاره کنیم برای شراکت»؛ استخاره کردیم و خوب آمد. از آنجا که آمدیم بیرون، آقای مس فروش یک چک ۵ میلیونی به من داد و گفت من با تو شریکم. وقتی قرار شد پیش نظام‌السلطنه بروم. فقط همین ۵ میلیون تومان را نقدی داشتم و برای دیدن او به فرانسه رفتم. خانه‌اش در خیابان Avenue Foch، یکی از زیباترین خیابان‌های پاریس بود. طرح اولیه شهرک اکباتان با دیدن این خیابان در ذهنم نشست. در پروژه‌های اولیه شهرک هم این ایده کاملاً منعکس است. وقتی به خانه او رفتم، نظام‌السلطنه روی تخت دراز کشیده بود. گفتم من می‌خواهم این زمینها را بخرم و شهرک بسازم و کمی هم در مورد ایده‌ام توضیح دادم. نظام‌السلطنه از جا بلند شد و من را بوسید و گفت: «این زمین برای تو. به پیشکارم می‌گویم که این کار را انجام دهد؛ چقدر می‌خواهی بابت آن پول بدهی؟» من به‌دلیل اینکه در مورد آن محل تحقیقات مفصلی انجام داده بودم، ارزش واقعی زمین نظام‌السلطنه را می‌دانستم و قیمت واقعی را به او اعلام کردم. گفتم ۵ میلیون و او هم قبول کرد. آن زمین را هم خریدم. این شد که ۱۰۰ هزار متر زمین را که از قبل داشتم و ۴۵۰ هزار متر زمین دیگر را هم خریدم. بعد از آن افکار شهرک اکباتان شروع به رشد کرد.
طراحی و معماری
مهندس گلزار درباره طراحی و ساخت شهرک اکباتان می‌گوید: شوربختانه بعضی‌ها شایعه کرده‌اند که من در اکباتان الگوبرداری کردم. اما به هیچ وجه چنین نبوده؛ چیزی که در مورد اکباتان برای من باعث افتخار معماری مملکت ماست، این است که اکباتان اولین شهرک و مجموعه ساختمانی در دنیاست که ۱۰۰ درصد ساختمان است و ۱۰۰ درصد فضای سبز. ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار متر مربع ساختمان و ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار متر مربع فضای سبز در اکباتان وجود دارد. این ایده کاملاً خلاقانه بود. این چیزی است که در دنیا راجع به آن صحبت می‌کنند. یکی از شایعات بد در مورد اکباتان که آن موقع خیلی به گوشم می‌رسید این بود که به‌دلیل اینکه این شهرک در ورودی شهر تهران است و آن طرف به سمت کرج، کارخانه‌های صنعتی فعال هستند، دود و هوای آلوده وارد اکباتان می‌شود. این در حالی بود که من اکباتان را طوری طراحی کردم که فضای خالی زیر برج‌ها این هوا را رد می‌کند و هوای آلوده در شهرک نمی‌ماند. شهرک اکباتان همان‌طور که می‌بینید، روی ستون بنا شده‌است.
عمر مفید شهرک اکباتان به‌علت رعایت استانداردهای بالای معماری و شهرسازی از جمله فضای سبز گسترده، سازه‌های بتنی و نورگیری مناسب، حدود ۳۰۰ سال برآورد شده است.
اکباتان، شهرکی که پس از گذشت نزدیک به سه دهه به یکی از بزرگترین و با هویّت‌ترین محله‌های شهر تهران تبدیل شده است، یک نشانه‌ی شهری در مدخل دروازه‌ی غربی شهر تهران میباشد که دورنمای آن از فاصله‌ی ۱۰ کیلومتریِ اتوبان کرج و جاده مخصوص نمایان است. این شهرک در ابتدای احداثش، به دلیل داشتن معماری یکنواخت و منطبق با الگوهای معماری سبک بین‌الملل، بسیار مورد انتقاد قرار گرفت و به عنوان محیطی فاقد ظرفیت‌های لازم برای ایجاد سرزندگی و نشاط در مجموعه ارزیابی میشد. اما امروزه به دلیل پیش‌بینی‌های لازم در فراهم آوردن زیرساخت‌های شهری و خدمات مورد نیاز، این شهرک نسبت به بسیاری از شهرک‌های جدید، مزیّت‌های زیادی دارد و نزد ساکنان دارای اعتبار و ارزش شده است.
شهرک اکباتان، از سه فاز تشکیل شده که هر فاز شامل چند بلوک و هر بلوک شامل چند ورودی است. این شهرک دارای ۳۳ بلوکِ ۵، ۹، ۱۲ و ۱۵ طبقه و تعداد ۱۵,۵۹۳ واحد مسکونی است. مساحت کلّ زمین شهرک، ۲.۲۰۸,۵۷۰ متر مربع، سطح کلّ زیربنای احداثی، ۳,۰۷۲,۵۳۳ متر مربع و سطح زیربنای مسکونی این شهرک، ۲,۶۶۰,۰۰۰ متر مربع میباشد. این شهرک دارای ۶۵,۰۰۰ متر مربع فضای تجاری، اداری و درمانی است. ۱۸ باب فضای آموزشی به وسعت ۶۰,۵۱۴ متر مربع، ۱۷ باب مهدکودک به وسعت ۵,۴۰۰ متر مربع، ۴,۵۸۸ متر مربع فضای مذهبی، ۱۷۶,۰۶۳ متر مربع پارکینگ سرپوشیده و انباری و تصفیه‌خانه با زیربنای کلّیِ ۹,۴۴۸ متر مربع می باشد.
جمعیت این شهرک حدود ۶۳,۰۰۰ نفر محاسبه شده است اما لازم به ذکر است که در منابع مختلف، رقم‌های متفاوتی برای جمعیت روز و یا شب این شهرک اعلام شده است (۱۰۰,۰۰۰ یا ۸۰,۰۰۰ نفر).
ایمنی و پایداری
ایمنی در شهرک اکباتان از دو جنبه قابل بررسی است؛ یکی پایداری بناهای این شهرک یا به عبارتی ایمنی آنها در برابر زلزله یا هرگونه تخریب و دیگری، تعریف محدوده و حریم مسکونی. جدایی محدوده‌ی پیاده و سواره در این شهرک، ایمنی عابر پیاده را تأمین می‌کند. ساختمان‌ها منطبق با اصول و بالاترین استانداردهای مهندسی زلزله ساخته شده‌اند و عمر مفید مجموعه، بیش از یک قرن برآورد شده است.
سازه و تکنولوژی ساخت
سازه‌های این پروژه‌ی عظیم به حدّی مستحکم است که وقتی در دوران جنگ یک راکت موشکی به بلوک ۱۸ فاز ۲ اصابت کرد، تنها همان بخش از بلوک تخریب شد و به سازه‌ی اصلی ساختمان کوچکترین آسیبی وارد نشد. از جمله ویژگی‌های سازه‌ایِ منحصربه‌فرد این مجتمع مسکونی، سیستم نیمه تونلی آن است که نهایتاً سازه به صورت بتونی در آن اجرا میشد. به عبارتی، قطعات Uشکلِ سازه‌ای به ارتفاع ۶۰/۲ و دهانه ی ۷ متر اجرا می‌شدند که بین Uها فاصله‌ای به اندازه‌ی ۲۰ سانتیمتر وجود داشت و دیوارهای بتونیِ جدا کننده در آن ساخته میشد. منافذی که در قسمت فوقانی این قطعات وجود دارند، امکان عبور سیستم‌های تأسیساتی و باکس‌های پله را فراهم کرده‌اند.
برای ساخت و بتون‌ریزی سقف‌ها، ابتدا شبکه‌های میلگردیِ پیش‌تنیده را به صورت اُوِرلَپ نصب نموده و پس از قالب‌گیری، بتون‌ریزی میکردند. بعد از دو تا سه روز، جَک‌های هیدرولیکی، باز شده و در قالب‌بندی بخش‌های دیگر به کار می‌رفتند. اجرای هر سقف یک هفته به طول می‌انجامید. سازه، به علت زودگیر بودن بتون و نیز پس‌کشیده بودن میلگردها، از مقاومت بالایی برخوردار است. سازه‌های طبقات پایین چون بار بیشتری را تحمل می‌کنند، میلگردهای بیشتری دارند اما ضخامت همه‌ی آنها تا بالا، یکسان است.
بیشتر سیستم‌های ساختمانی که در ساخت این مجموعه به کار رفته بودند، اتوماتیک بوده و کارگرانِ مشغول در این پروژه، همگی افرادی تعلیم دیده بودند.
