خانه شریفی‌ها با اتاق های چرخان
طراحی و ساخت خانه شریفی ها یکی از تاثیرگذارترین آثار معاصر معماری کشورمان است که توانسته کلیشه های موجود در نوع برخورد با معماری منازل مسکونی را تغییر داده و نگاهی متفاوت را ارائه کند. این پروژه با طراحی دکتر علیرضا تغابنی توانسته برنده جایزه معتبر بین المللی معمارخاورمیانه در سال ۲۰۱۴ و برنده جایزه معمار سال ۹۲ شود.
از زبان دکتر علیرضا تغابنی معمار خانه چرخان شریفی‌ها:
کارفرما که جوانی موفق و تحصیل کرده است، خانه‌ای بزرگ می‌خواست که ویژه و شاخص باشد. شاید بیشتر نمونه‌های نئوکلاسیک مدنظرش بود و به ما هم پیشنهادهایی نظیر ستون‌هایی متقارن در ایوان ورودی، تزئینات رومی و نظایر این‌ها را می‌داد.»
ویژگی‌های پروژه خانه شریفی‌ها با اتاق های چرخان از زبان معمار آن:
با ایدۀ انعطاف‌پذیری شروع و به این فکر کردیم که ساختمان‌ها نماهای متغیری داشته باشند. سعی کردیم با ادامه‌ی پروژه‌های گذشته‌مان، با تغییر بازشو‌ها، به نتیجه برسیم. ایده ساختمانی که هم درونگرا باشد و هم برونگرا، همچنین مطالعه‌ی اقلیم تابستانی شمال تهران (معتدل) و اقلیم زمستانی آن (سرد)، ما را به سمت و سوی آن سوق داد که چگونه می‌شود در زمستان حجمی بسته، بدون تراس با پنجره‌هایی کوچک داشته باشیم و در تابستان حجمی شفاف و باز با تراس‌هایی عمیق و وسیع و پنجره‌هایی بزرگ. طرح مکعب گردان، با تغییری همواره در حجم و فضای خانه نوعی معماری غیر قطعی به وجود می‌آورد که هم به خواسته‌های ما در زمستان و تابستان جواب مناسبی می‌داد و هم کارفرما را از خواسته کلاسیکش منصرف کرد.
مشخصه اصلی این پروژه ، انعطاف پذیری و غیر قطعیت است، بطوری که بوسیله حرکت اتاق های چرخان، کیفیت فضای داخلی و فرم بیرونی بطور مداوم تغییر کرد و به باز و بسته شدن درونگرا و برونگرا شدن پروژه می انجامد این تغییرات در فصلهای مختلف یا در سناریوهای متنوع عملکردی می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
زمین پروژه به مانند بسیاری از بلوک های شهری علی رغم عمق زیاد، بر و نمای محدودی داشت . بنابراین تمرین تبدیل نمای دو بعدی به حجم سه بعدی که در پروژه های پیشین ، انجام گرفته بود ، در این پروژه شکلی عمیق تر به خود گرفت و سعی شد ساختمان با این باز و بسته شدن، به مانند خانه های قدیمی امکان زمستان نشین و تابستان نشین بودن را داشته باشد و در تابستان حجمی باز و شفاف و پر از خلل و فرج و دارای تراس های عمیق و بزرگ داشته باشد و در زمستان ها که تراس در تهران کمتر به کار می آید، حجمی بسته و بدون تراس و با حداقل بازشو طراحی شود.
در این پروژه ، چالش با مفاهیم گونه های درونگرا- برونگرا راهگشای پروژه برای حرکت به سوی پروژه ای متغیر ، دارای تنش هیجان در فرم و فضا شد.
پروژه شریفی ها در ۷ طبقه طراحی شده است که طبقات زیرزمین آن به فعالیت های ورزشی و تفریحی اختصاص داده شده ، طبقه همکف به پارکینگها و واحد سرایداری ، طبقات اول و دوم به عملکرد های عمومی و طبقات سوم و چهارم به اتاق های خواب اختصاص داده شده است.
پروژه از چهار قسمت اصلی در سازماندهی پلان تشکیل شده است که به ترتیب : قسمت ثابت (fix) / قسمت خالی (void)/ قسمت ثابت (fix)/ قسمت متحرک (mobile)هستند هنگام بسته بودن اتاق های گردان، نورگیری ساختمان از وید مرکزی آن صورت می گیرد و ارتباط بین دو قسمت با پلهایی معلق در فضای وید صورت می گیرد. نوع استفاده از فضاها هم می تواند امکان های متفاوتی به استفاده کننده بدهد. طور مثال اتاق مهمان که در طبقه دوم قراردارد، با سناریوی حضور یا عدم حضور مهمان می تواند تغییر شکل دهد و یا اتاق های کار و فضاهای صبحانه خوری (اتاق گردان های طبقه ۳و۱ ) بر اساس نوع عملکرد و خواست استفادهکنندگان می تواند تغییر حالت دهند:عبارت دیگر امکان ایجاد سناریوهای مختلف فصلی یا نوری برای فضاها وجود دارد ، که بعضی از آنها هم اکنون در برنامه BMS پروژه دیده شده است.
در اتودهای اولیه سعی شده بود تا این سه اتاق در هنگام باز شدن هر کدام روبروی سه درخت کاج تهران بلندی که در سایت وجود دارند ، باز شوند درنهایت نیز اتاق ها در حالت باز درخت ها را به صورت نمادین قاب می کنند.
عقب نشینی ۳ متری از حد مجاز ساخت زمین باعث شد تا بتوانیم برای دو طبقه ورزشی و استخر در زیرزمین ، از آبنمایی شیشه ای نورگیری کنیم.به عبارت دیگر فضاهای ورزشی در مقطع بین دو حوضچه تعریف شده اند که به وسیله مجسمه های آیینه ای تلالو این دو حوضچه را درخود منعکس می کنند.
تکنیک ساخت سیستم چرخش این پروژه روشی بسیار ساده ای بود، که در سن تاترهای گردان ، نمایشگاه های اتومبیل ، صنعت ذوب آهن و کشتیرانی موجود بود.سازندگانش در داخل ایران زیاد بودند، اما بدلیل اینکه کارفرما واردکننده ماشین های صنعتی و CNC چوب بری از آلمان بود، ترجیح داد که این سیستم در آلمان طراحی و ساخته شود و چند نفر از پرسنل خود را درگیر این پروژه کرد تا آموزش های لازم جهت نگهداری سیستم در آینده را ببیند.
چالش های اتاق های چرخان پروژه خانه شریفی‌ها
از چالش های پروژه ، حل نرده و هوابندی اتاق های چرخان بود که بوسیله تا شدن نرده ها و همچنین با تغییراتی که در لبه جعبه ها و کنار پنجره ها بوجود آمد، مساله هوابندی پروژه برطرف شد. به جهت ملاحضات خاص معماری، سازه ساختمان نا منظم بوده و در نتیجه کل سازه پس از مدل سازی توسط نرم افزار المان محدود ، SAP2000 به صورت استاتیکی و دینامیکی تحلیل گردیده و طراحی المان های سازه ای بر اساس بیشینه نتایج هر دو تحلیل انجام یافته است . از ویژگی های مهم و بارز این سازه ، متحرک بودن بخشی از سازه (اتاق هایگردان )می باشد که توسط شرکت سازنده المانی طوری طراحی گردیده اند که بارهای اصلی فقط بر تیرهای نشیمن اتاق وارد می گردد.به جهت متحرک بودن اتاق های گردان و حالت های مختلف قرارگیری آن ها باعث گردیده تا المان های باربر این قسمت در حالت های مختلف بارگذاری بررسی و برای بدترین حالت ممکنه طراحی انجام شده است و نیز به منظور کنترل ارتعاش و تغییر شکل سازه نگهدارنده اتاق گردان در زمان بهره برداری فرکانس ارتعاش المان های باربر و تغییر شکل تیرهای این قسمت از سازه، بامحدودیت های خاصی طراحی گردیده اند.
این خانه به دلیل داشتن حجم‌های مکعبی متحرک، در زمستان یک خانه‌ی بسته است که گویی ارتباطی با بیرون ندارد و در تابستان با حرکت حجم‌های مکعبی گویی که شکفته می‌شود و ارتباطش با دنیا را از سر می‌گیرد. این موضوع یادآور زندگی و حیات گیاهان در زمستان و تابستان است که در زمستان به خواب فرو می‌روند و در تابستان شکفته و تازه می‌شوند. به همین دلیل است که با بسته شدن نماهای ساختمان خانه‌ی شریفی‌ها، به استثناء نورگیر سقفی، ارتباطات دیگر با بیرون خانه قطع می‌ٔشود و با باز شدن نماها سراسر خانه حتی مکان‌هایی خصوصی مانند اتاق‌های خواب و حمام ارتباط خود با بیرون از خانه را از سر می‌گیرد.
این برون‌گرایی و درون‌گرایی در معماری‌های سنتی ایرانی در حیاط خانه و اندرونی آن خلاصه می‌شده‌است. به صورتی که حیاط خانه سراسر گشودگی و ارتباط بیرونی بوده و اندرونی، بسته و خصوصی و دارای کمترین ارتباط با بیرون بوده است
